تحرير تركه

مقدمه

اگرچه مرگ عزیزان، نقطه عطفی غم‌بار در زندگی بازماندگان است؛ اما در کنار اندوه و ماتم، دغدغه‌هایی حقوقی نیز پدیدار می‌شود که یکی از مهم‌ترین آنها، تحرير تركه یا همان تقسیم ارث مي‌باشد. تحرير تركه، فرآیندی قانونی و تخصصی است که به موجب آن، اموال متوفی بین وراث قانونی وی توزیع می‌شود.  این فرآیند، تضمین‌کننده حقوق هر یک از وراث مطابق با قانون بوده و از بروز دعاوی حقوقی آتی جلوگیری خواهد كرد. البته لازم به ذکر است که تحرير تركه در تمامی موارد تقسیم ارث الزامی نبوده و در شرایط عادی، وراث، طلبکاران و موصی‌له می‌توانند با یکدیگر به توافق رسیده و اداره امور ماترک را به یکی یا چند تن از وراث واگذار کنند. با این حال، در مواردی که احتمال وقوع اختلاف و نفاق وجود داشته باشد و یا یکی از وراث غائب یا محجور باشد، تحرير تركه امری ضروری تلقی می‌شود. به همين جهت هدف از این مقاله، بررسی تحرير تركه و مراحل قانونی آن خواهد بود.

– تعريف تحرير تركه

نظر به ماده ۲۰۶  قانون امور حسبی، تحریر ترکه، تعیین مقدار ترکه و دیون متوفی معنا مي‌شود؛ به عبارت بهتر تحرير تركه فراآيندي‌ست كه در جریان آن، اموال و دارایی‌های متوفی به طور دقیق شناسایی، فهرست‌برداری و ارزش‌گذاری می‌شوند و سپس، دیون و تعهدات متوفی از ماترک (مجموع اموال) پرداخت می‌شود و در نهایت، باقی‌مانده ثروت بر اساس سهم قانونی هر یک از وراث، بین آنها تقسیم مي‌گردد؛ بنابراين تحریر ترکه سبب می‌شود که وارثان آگاهی لازم را در زمینه رد یا پذیرش آن مطابق صورت تحریر به دست آورند و از این طریق مسئولیتشان نسبت به پرداخت دیون ترکه مشخص گردد؛ همچنین طلبکاران از چگونگی و میزان وثیقه خود آگاه می‌شوند و موصی له نیز سهم خود را در توده دارایی، تمیز خواهد داد.

مراحل و نكات كاربردي در امر تحرير تركه

با آشنایی با مفهوم تحریر ترکه، نوبت به بررسی گام‌های عملی و نکات کاربردی در مسیر انجام این فرآیند می‌رسد، به همين منظور در ادامه به تناسب هر بخش، بدين موضوع خواهيم پرداخت:

1) خواهان تحرير تركه:

وراث، نماینده قانونی آنها، وصی، امین غایب و قیم محجور می‌توانند برای اداره اموال متوفی و تعیین سهم هر یک ، درخواست تحریر ترکه را به مراجع قضایی ارائه دهند. در این راستا، امین غایب و قیم محجور موظفند ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ سمت خود، در صورت عدم تحریر ترکه، تقاضای آن را نمایند. همچنین در مواردی که سهم محجور از ترکه قبل از تعیین قیم مشخص نشده باشد و يا حالتي كه پس از تعیین قیم سهمی از ترکه متوفی به محجور برسد، قیم باید به محض انتصاب خود برای حفظ حقوق محجور، درخواست تحریر ترکه نمايد.

در اين بخش نكته قابل توجه آن است كه طلبکاران و موصی‌له‌ حق درخواست تحریر ترکه را نداشته و صرفاً می‌توانند تقاضای مهر و موم اموال متوفی را نمایند. البته همين امرِ مهر و موم تركه آنان را بی نیاز از تحریر ترکه می‌کند؛ چراكه ضمن مهر و موم، صورت اموال تنظيم شده و حقوق آنان را حفظ خواهد نمود.

به تناسب نكته مشاراليها، خالي از لطف نيست كه  به اين موضوع نيز اشاره نماييم که نظر به ماده 192 قانون امور حسبي مهر و موم ترکه و تحریر ترکه با یکدیگر مغایر هستند و بعد از انجام تحریر ترکه، درخواست مهر و موم پذیرفته نخواهد شد؛ هم‌چنين در اثنای تحریر ترکه، فقط آن بخش از اموال که هنوز مورد بررسی قرار نگرفته‌اند، مهر و موم خواهند شد.

 2) خواندگان تحرير تركه:

عموما بدين صورت مي‌باشد كه خواهان تحرير تركه، وراث و وصي را در به عنوان خواندگان دعوي درج مي‌نمايد.

3) مرجع صالح:

نظر به ماده ۱۸۹ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، امر تحرير تركه در حوزه صلاحیت شوراهای حل اختلاف قرار گرفته است؛ بنابراين اقدامات لازم در اين خصوص از اين مرجع بايد پيگيري گردد.

 هم‌چنين نظر به مفاد ماده 20 قانون آيين دادرسي مدني و مواد 163، 164 و 165 قانون امور حسبي، از لحاظ محلي، ابتدائا شوراي حل اختلاف محل آخرين اقامتگاه متوفي در ايران صالح بوده و در صورتي كه متوفي در ايران اقامتگاه نداشته باشد، دادگاه آخرين محل سكونت متوفي صالح به رسيدگي مي‌باشد. اگر متوفي در ايران ساكن هم نبوده باشد، دادگاهي كه اموال غيرمنقول متوفي در حوزه آن واقع شده صلاحيت رسيدگي خواهد داشت. در فرض اخير در صورتي كه اموال غيرمنقول در حوزه‌هاي متعدد واقع شده باشند، دادگاهي كه قبل از همه اقدام نموده باشد، صالح خواهد بود.

4) طريقه تقديم دعوي:

از آن‌جايي كه مرجع صالح براي رسيدگي به درخواست تحرير تركه، شوراي حل اختلاف مي‌باشد  و در اين مرجع نيز تشريفات آيين دادرسي مدني لازم‌الرعايه نيست، بنابراين درخواست تحرير تركه در هر قالبي قابليت نگارش دارد؛ اما عموما از همان قالب دادخواست براي اين امر استفاده مي‌شود. در ادامه نمونه‌‌اي از درخواست تحرير تركه را جهت آشنايي بيش‌تر مشاهده خواهيم كرد.

5) تصميم شورا:

پس از آن‌كه درخواست تحرير تركه به مرجع صالح تقديم شد، شورا با بررسي آن و  پس از اطمينان از تنظيم آن وفق مقررات، مبادرت به صدور قرار تحرير تركه خواهد نمود و در راستاي  اجرای ماده ۲۱۰ همان قانون مقرر خواهد نمود تا دبیرخانه شورا وقتی را که کمتر از یک ماه و بیش از سه ماه از تاریخ انتشار آگهی نباشد معین نموده و با هزینه متقاضی (به اين منظور چك بانكي توسط متقاضي در وجه روابط عمومي وزارت دادگستري تحويل دبيرخانه شورا مي‌شود.) در یکی از روزنامه های کثیر الانتشار آگهی نماید که ورثه یا نماینده قانونی آنها، بستانکاران و مدیونین به متوفی و کسان دیگری که حقی بر ترکه متوفی دارند در ساعت و روز معین در شورا برای تحریر ترکه حاضر شوند. مضافا برای هر یک از ورثه یا نماینده قانونی آنها و وصی و موصی له (اگر معین و در حوزه شورا مقیم باشند) برای حضور در وقت مقرر دعوت نامه فرستاده و به متقاضی ابلاغ شود وسیله اجرای قرار را فراهم نماید.

6) اجراي قرار تحرير تركه:

چنانچه آگهی مذكور در گفتار پيشين واصل شده و رعایت فاصله زمانی مورد اشاره از زمان نشر آگهی تا روز اجرای قرار نيز به درستي سپري شده باشد، اجرای تحریر ترکه به یکی از اعضای شورا تفویض می‌شود تا با مراجعه به محل مورد نظر، اقدام مقتضی وفق قرار صادره را به عمل آورد.

در اين خصوص گفتني‌است كه تحریر ترکه بر اساس صورتی مشتمل بر (1) توصیف اموال منقول با تعیین بهای آنها،(2) تعیین اوصاف و وزن و عیار نقره و طلا، (3) مبلغ و نوع نقدینه، (4) بها و نوع برگ‌های بهادار، (5) اسناد با ذکر خصوصیات آنها، (6) نام رقبات غير منقول تنظيم مي‌شود.  مضاف بر موارد پيش‌گفته، (7) مطالبات و بدهی‌های متوفی که به موجب احکام نهایی و اسناد رسمی یا دفاتر و برگ‌های مربوط به متوفی یا اقرار مدیونین و ورثه مسلم است نیز در صورت ترکه آورده مي‌شود. البته آنچه از دیون مورد تردید یا تکذیب ورثه است و یا مطالباتی که مدیونین معترف به آن نیستند، نيازمند بررسي در دادگاه صالح بوده به همين جهت در صورت تحرير ذكر نمي‌شوند.

در كنار تحرير تركه، متصدي تحرير تركه بايد صورت مجلسي شامل (1) نام و سمت خود به عنوان متصدي تحریر ترکه، (2) نام و مشخصات کسانی که احضار شده و کسانی که حاضر شده اند؛ (3)  محلی که تحریر ترکه در آنجا صورت می‌گیرد، (4) اظهارت اشخاص راجع به دارایی و بدهی و ترکه متوفی،(5) نام و مشخصات کسی که اسناد و اموال به او داده می شود، (6) تاريخ، ساعت، روز، ماه، سال با تمام حروف و (7) نام و مشخصات درخواست كننده تنظيم نمايد.

شايان ذكر است كه غیبت اشخاصی که احضار شده اند مانع از تحریر ترکه نیست.

صورت ترکه و صورت مجلس تحریر ترکه پس از ثبت در دبیرخانه شورا بایگانی می‌شوند و افراد ذینفع می‌توانند از آن رونوشت تهيه نمايند.

پس از تنظیم صورت‌جلسه تحریر ترکه، مراتب به شورا اعلام مي گردد. اعضای شورا در صورتی که صورت جلسه و صورت مجلس تحرير تركه را مطابق با مقررات و كامل  تشخیص دهند ذیل آن را امضاء خواهند نمود و مراتب به تایید مشاور شورا خواهد رسيد؛ اما درصورت وجود نقص، موارد نقص را به عضو مجری قرار تذکر خواهند داد  تا ايشان نسبت به رفع آن اقدام نمايد. پس از اين مرحله و خاتمه تحریر ترکه، چنانچه ورثه و اقامتگاه آن‌ها مشخص باشد، خاتمه تحریر ترکه به آنها اطلاع داده خواهد شد؛ در غیر این صورت آگهی در روزنامه جهت اطلاع رساني منتشر خواهد شد.  

صورت‌مجلس تحریر ترکه پس از ثبت در دبیرخانه شورا بایگانی می‌شود و افراد ذینفع می‌توانند از آن رونوشت تهيه كنند.

7) آثار تحرير تركه:

– در مدت تحریر ترکه جهت جلوگیری از هرگونه بی نظمی در امور ترکه (1) عملیات اجرایی راجع به بدهی متوفی معلق می‌ماند و (2) مرور زمان نسبت به مطالبات متوفی جاری نخواهد شد؛ همچنین (3) دعاوی راجع به ترکه یا بدهی متوفی توقیف شده و (4) در مدتی که ترکه تحریر انجام مي‌شود، تصرف در ترکه ممنوع خواهد بود؛ مگر تصرفاتی که برای اداره و حفظ ترکه لازم باشد.

تلاش شد تا در مقال حاضر، تمام نكات و مراحل تحرير تركه مورد اشاره قرار گيرد، با اين وجود از آن جايي كه  ظرافت‌هاي قانوني بسياري در دعاوي ارثي وجود دارد كه مي‌تواند براي افراد ناآشنا چالش‌برانگيز باشد؛ توصيه مي‌شود براي حفظ حقوق خود، در اين زمينه با وكلاي مجرب نيز مشورت نماييد. وکلای متخصص ما در موسسه حقوقی نام با اشراف کامل به قوانین و رویه‌های مربوط به دعاوي ارثي، آماده ارائه مشاوره تخصصی و خدمات حقوقی به شما در این زمینه هستند.

نام‌دار باشيد و نام‌دار بمونيد

با ارادت فراوان؛

گروه حقوقي نام، نماد آگاهي موثر.